Мамлакатимизда психологик соғлиқ билан боғлиқ муаммолар жуда ҳам стигмалашган, яъни бу очиқчасига гапирилмайдиган, одамлар уяладиган, бутун умр беркитиб яшайдиган мавзулардан бири. Оқибатда халқ орасида кўпчилик Шизофрения билан Аутизм, Аутизм билан Даун синдроми ва ҳоказоларнинг аниқ фарқини доим ҳам айтиб ва ажратиб бера олмайди. Чунки бу ҳақида ҳеч ким ГАПИРМАЙДИ.
Мен кичиклигимдан Даун синдромли ёки Аутизмга чалинган бирор одамни учратмаганман. Ҳаттоки, ногиронлар аравачасидаги одамларни ҳам камдан-кам кўрар эдим. У одамлар қаерга ғойиб бўлган? Ёки Ўзбекистонда ногиронлиги бор шахслар йўқми? Бор, албатта. Ҳудди бошқа мамлакатлардаги каби бизда ҳам шундай инсонлар туғилади, лекин уларни кўчада олиб юриш, уларнинг муаммолари ҳақида гапириш одат тусига кирган эмас.
Матабларда ҳам уларни соғлом болалардан ажратиб таълим бериш анъанаси мавжуд. Натижада одамлар ўзларига ўхшамаган одамларни кўрмай яшайди.
Энди бир гуруҳдаги аноним постга тўхталсам. Уни ёш она ёзган. Бир ойлик чақалоғи борлиги ва йиғлоқи бўлиб қолгани ҳақида пост қўйган. Унга ўзини қўлга олиш, ношукур бўлмаслик ҳақида маслаҳатларни кўриб кўнглим ларзага келди. Ўзимни эсладим. Катта фарзандимни дунёга келтирганимда жуда қийналганман. Жисмонан эмас, чунки айнан жисмонан жуда бақуват бўлганман, чалғиш учун ўтга-чуғга ҳам ўзимни ураверардим.
Бўш қолдим деганда хаёлимга қўрқинчли фикрлар, ичимни оғритиб йиғлатадиган фикрлар келаверар эди. Йўқ, боламни хафа қилиш, унга озор бериш фикри бўлмаган ҳеч қачон. Аксинча, унга нимадир бўлиб қоладигандай туюлаверар эди.
Турмуш ўртоғим ишда, уйда ўзим чақалоқ билан қолган пайтларимда, ич-ичимдан йиғи отилиб чиқаверар эди. Туғруқдан сўнгги депрессия ҳақида ҳеч нарса билмасдим, шунга ўзимга тўхтамай «бу гормонал ҳолат, ўтиб кетади, ўзингни қўлга ол» деб минг марта айтардим, лекин қани эди таъсири бўлса.
Ўзим ёлғиз қолдим дейишим билан юм-юм йиғлаб олардим. Бир-икки марта бу ҳақида ўз онам билан гаплашишга ҳам уринганман. Онам ҳавотирга тушиб «йиғи-сиғини бас қил, шукр қил, боланг соғлом. Жинни бўлиб қоласан. Эринг юриб кетади» деган маслаҳатларни берган.
Туғруқдан сўнг депрессия билан тўқнаш келган инсонга айтиш мумкин бўлмаган нарсалар:
– ўзингни қўлга ол;
– ношукур бўлма;
– бола туғиш шунақа қийин, ким осон бўлади деган?;
– ўлмаган бизни жонимиз экан-да, а? Бешта бола туғиб бирон марта депрессия ҳам бўлмабмиз, каби ярим калака, ярим уялтиришга ўхшаш маслаҳат ва гаплар.
Бу ҳолатни бошидан кечирмаган инсон ҳеч қачон буни бошидан кечираётган онани тушунмайди. Ҳаммасига сабаб эса танадаги шиддат билан бўлаётган гормонал ўзгаришлар. Олимларнинг фикрига кўра баъзи оналарда депрессияга мойиллиги қайсидир генлардаги мутация, қайсидир генларнинг бор-йўқлиги ҳам таъсир қилиши мумкин экан. Туғруқдан сўнгги депрессияда оиладаги шукур-ношукурлик, шароитларнинг аъло даражада бўлишининг ҳеч қандай роли йўқ. Ҳамма нарса ва шароити бор аёлларда ҳам депрессия бўлиши мумкин. Бу уларнинг ношукурлигидан эмас.
Нима сабабдан баъзи аёллар туғруқдан сўнги депрессияга тушиб қолишлари – бошқалари эса йўқ – тушунтириб бериша олмаган. Лекин бир нарса аниқки, туғруқдан сўнг депрессия ҳаммада бўлиши мумкин, бундан ҳеч ким ҳимояланмаган.
Шунинг учун қизингиз, синглингиз, келинингиз янги она бўлиш арафасида бўлса, албатта улар билан бу мавзуда гаплашинг. Туғруқдан сўнг депрессия ҳақида биласанми? Кел, унинг белгилари ҳақида ўқиб оламиз дейишдан қочманг. Энг муҳими, келинингиз, қизингиз, синглингизда туғруқдан сўнг инжиқлик, йиғлоқилик, тушкунлик ҳолатларини сезсангиз, уни қучоқлаб, ҳаммаси яхши бўлади, мен сени тинглаяпман, доим менга суянишинг мумкин денг.
Уни уялтирманг, шукур қилиш ҳақида насиҳатлар қилманг, ёрдам бермайди. Ўзини айбдор ва ношукур хис қилишига ҳисса қўшасиз, холос. Иккинчи фарзандимни дунёга келтирганимда, туғруқхонанинг ўзидаёк менга соц.работник (ўзбек тилида ижтимоий ходим бўлса керак) бириктирилган эди. Биринчи фарзандим билан туғруқдан сўнгги депрессиядан азият чекканим учун мени яқиндан кузатишга қарор қилишган.
Жонимга қасд қилиш ҳақида фикр келса, ичимдаги оғриқ чидаб бўлмас даражага келганда кўнғироқ қилишим мумкин бўлган рақамлар ёзилган брошюраларни тутқазишган. Туғруқдан сўнг уйга хамшира келиб ўзимни қандай хис қилаётганимни ўрганган. Иккинчи фарзандимни қийналиб дунёга келтирганман, лекин шу фарзандим билан нимагадир туғруқдан кейинги депрессия бўлмади. Оналигим жуда осон кечди. Ичимда ҳотиржамлик, фақат болаларимнинг парвариши билан банд бўлдим.
Жисмоний азоб, иккита ёш болага қараш билан солиштирилганда, туғруқдан сўнгги депрессия оғирроқ эди. Кечалари ухламаслик ва ваҳимали тушлар кўриб йиғлаб ухлаш орасида ер билан осмончалик фарқ борлигини сездим. Шунинг учун, бошингиздан кечирмаган бўлсангиз, бошқа оналарни уялтирманг, уларни ақлга чақиришга уринманг. Қўлингиздан келса ҳаммаси яхши бўлади, мен сени тушуняпман, сенга ҳозир жуда қийин, денг.
Расмдаги мана бу аёлга қаранг. Унинг исми Алисон. У ёмон рафиқа ёки ёмон Она эмас эди. У қизчасининг туғилишини интиқлик билан кутган. Фарзанди туғилганидан сўнг уйига меҳмонларни чақириб, ҳаммага кулиб, ширин гапириб кўнгилларини олган. Атрофидаги ўртоқларига ичида кечаётган ғалаён ҳақида гапиришга уялган. Афсус, у туғруқдан сўнгги депрессияга дош бера олмай, ўзининг хаётини тугатишгача борган.
Айтмоқчи бўлганим, туғруқдан сўнгги депрессия жуда ҳам жиддий, уяладиган нарса эмас. Янги чақалоқли бўлган бўлсангиз, ичингизда тушкунлик, ваҳима, қўрқув, енгиб бўлмас даражада оғриқ хис қилсангиз, албатта шифокорингиз билан гаплашинг. Турмуш ўртоғингиз билан бу мавзуда гаплашинг, у билан бу ҳақидаги тиббий матнлар ва изланишлар билан ўртоқлашинг. Ичингиздаги оғриқни ўзингиз яшириб юришга уринманг ва ўзингизни айбдор хис қилманг. Ёлғиз қолганингизда ўзингиз яхши кўрган, ишонган дугоналарингиз, опа-сингилларингиз билан гаплашинг. Инглиз тилини билсангиз онлайн депрессияга қарши 24 соат ишлайдиган профессионал ёрдам кўрсатувчи сайтлар билан боғланинг.
Пост якунида савол: Сизда туғруқдан сўнг депрессия булганми? Уни қандай енггансиз? Сизга ким ёрдам берган?
Jamila Umarova
