Мудҳиш жиноят содир этганларга ҳукм ўқилди. Ўзини билган одам бу мавзудан узоқлашгиси келади. Ахир, бир инсон ўлиб кетди. Бир ота-она бу дунёнинг энг ёмон дарди−фарзанд доғида ёнмоқда. Бир аёл бир умрга умр йўлдошини, тиргагини йўқотди, фарзандларининг эрка, ўйинқароқ бошчалари етим деган тошдан ҳам оғир, шум сўзга урилди. Инсон экансан−да, суд ҳукми билан узоқ йиллик жазога маҳкум этилганларнинг ёшига, умрига, қилмишига боқиб дилинг вайрон бўлади. Ахир, қачондир, бу ваҳший одамлар ҳам ожиз бир ҳолда дунёга келган, ширин тамшаниб, она кўксига интилган, қилиқлари чиқиб бир ширин, беғубор гўдак бўлганку?!
Қачон, қай маҳал уларнинг қалби ўлди экан? Не ғам, не кўргулик уларни иймондан, инсонликдан жудо этди экан? Анов қиз-чи? Қачон Худо урди экан уни? Энди ҳаёти қандай кечаркан, бу жамият унинг яна қандай қабиҳликларига гувоҳ бўлар экан?
Ижтимоий тармоқларни кузатиб, билдимки, бу ваҳший кимсалар жиноятлари билан қўлга тушган жиноятчилардир, орамизда эса ҳар қандай мудҳишликдан сарказм ясай оладиган, юз берган фожиадан мароқ олиб, шу хунук воқеа орқали ўзига ғаним деб билганларни тилини қисиқ қилишга уринадиганлар, рўй берган оғир жиноятдан ўз негативларини тўкиб олиш, минг йиллик адовати даъвосини кўтариб чиқиш фурсати сифатида фойдаланиб қолаётган “маънавий жиноятчилар” ҳам кўп.
Жиноятда иштирок этган қизнинг “Зулфия” мукофоти лауреати экани жиноятнинг ўзидан ҳам кўпроқ муҳокама этилмоқда. Қиз нафақат “Зулфия” мукофоти совриндори, балки жаҳон чемпиони ҳам экан. Негадир, қизнинг жаҳон аро чемпионлик рутбасига эътибор қаратилмаяпти. Мен “Зулфия” мукофоти совриндори эмасман, бу мукофотни бериш ташкилий ишларига ҳам ҳеч вақт алоқам бўлмаган. “Гул очилди, яшил боғлар Ўлкамизда фусункор баҳор”, “Ўзбегимнинг аёли, юзи қизил, ҳаёли. Садоқатда тенгги йўқ ўзбегимнинг аёли”, − қабилидаги бадиий адабиётга алоқадор бўлмаган, қофиялар йиғиндисини чўзиб−чўзиб, мастона оҳангда ўқийдиган қизларнинг қуруқ сафсаталари билан давлат мукофотига лойиқ кўрилганига ғашим келиши ҳам рост гап.
Ўтган йили шу мукофот бўйича ўзимнинг таклифларимни ҳам айтганман. Яъни адабиёт йўналиши бўйича номзодларни ўзаро нисбатанлигидан келиб чиқиб, баҳолашдан воз кечиш керак. Истеъдод ҳар куни туғилмаслиги табиий бўлганидек, ҳар бир вилоятдан ҳар йили давлат мукофоти даражасида ижод қиладиган қиз чиқавермаслиги ҳам бор гапку! Ҳамма вилоятга эмас, қайсики вилоятдан ҳақиқатдан ҳам истеъдодли қиз бўй кўрсатса, у балки уч йилда, балки беш, балки ўн йилда бир бўлар ўша пайтда бериш керак. Шунда давлат мукофотининг ҳам, адабиётнинг ҳам нуфузига путур етмасмиди?
Жиноят юз берди. Жиноятчилар ҳали жуда ёш. Бироқ ҳамманинг эътибори “Зулфия” мукофоти совриндори бўла туриб, жиноят содир этган қизда. Журналист Барно Султонова “Агар шу қиз алдаб жабрланувчини хонадонга олиб бормаса эди, жиноий шерикларини бу йўлдан қайтара олса, спортчи экан, куч билан бўлса ҳам жабрланувчини қутқариб кетсайди бу унинг мукофотни олганини оқлар эди” каби фикр билдирибди. Журналист Мавжуда Мирзаева эса бошқа бир “Зулфия” мукофоти совриндори бўлган қизни деярли қарғаб ва “бир ота-онанинг ўғли ўлди. Фарзандлар етим қолди”,−деб ёзибдилар.
Жуда хунук воқеа содир бўлган. Аммо… Жиноятда марҳумнинг ҳам ҳиссаси йўқми? 31 ёшли йигит ёш бола эмаску? Бунинг устига оилали, фарзандли киши ижтимоий тармоқда танишиб қолган, нотаниш қиз билан ўрталарида шунчалик яқин муносабат қурилибдики, кўришмай турибоқ тоққа чиқишни режалаштиришган, синглисиман деб таништирган қизнинг ортидан эргашиб, уйигача кириб борган. Оилали, фарзандли, тадбиркор йигит тармоқда танишиб қолган қиз билан гул тергани тоққа чиқмоқчи бўлмагандир? Нотаниш қиз билан эркак киши нима мақсадда тоққа бормоқчи бўлган экан?
Ақли−ҳуши жойида бўлган, кап-катта одамни бир қиз шунчаки алдаб уйига олиб киролмайди. Токи ўша одамнинг ўзида хоҳиш бўлмас экан. Шунинг учун қиз алдаб, жиноятчилар олдига бошлаб бормаган. Қиз йўл бошлаб борган, марҳум ўз ихтиёри билан қизнинг “опа”си ёнига борган. Қолган воқеалар барчага маълум. Мен жиноятчиларни ёқламаяпман. Улар шундоқ ҳам тегишли жазосини олишди. Мени ўйлантиргани, жамиятимизда қиз ёки аёл ўлдирилса, дарҳол аёл ўзи нима қилгани (“балки ҳалигадай аёлдир”, “ғунажин кўзини сузмаса, буқа ипини узармиди?”, шу пайтда кўчада нима қилаётган экан? “аёл киши тилини тиймаса…”, “аёл ўзи мажбур қилгандирки, эркак пичоқ ушлашгача борибди”), аёлнинг ўтмиши, келажагининг авра-астари ағдарилиб, айби қидирилади. (Аслида аёл ҳам одам. Одам борки хато қилади. Аёл ҳам, эркак ҳам хатоси гуноҳ бўлса Аллоҳнинг олдида, жиноят бўлса қонун олдида жавобгардир. Бу сўзларни бекорга қавс ичида ёзмадим. Чунки ҳануз жамиятимизда аёлни уриб ё ўлдириб тарбиялаш мумкин деб ўйловчилар кўпчиликни ташкил этади. Ҳануз аёл ўлдирилса, қотил эркак “Зулфия” мукофотини олган қизнинг жиноятидек нафратга сазовор бўлмайди, муҳокама этилмайди.)
Эркак киши қурбон бўлса, сабабларга кўз юмилади. Аёлнинг айби мавжудлигидан ҳам улканроқ кўринади ва муҳокама этилиб, яхшилаб сўкилади. Мазкур жиноятда ҳам қотилликни амалга оширган жиноятчилар эмас, жиноий шерик сифатида иштирок этган қиз муҳокама этилмоқда. Аслида, у ўз қилганига яраша жазони олди. Жазони ўтаб бўлгач ҳам ҳаёти изига тушармикан?
Мукофотга келсак, менимча, мукофот низомлари таҳрир этилиши шарт. Аммо шу жиноят баҳонасида, қачондир мукофотни ололмай дили хуфтон (тўғри маънода)бўлганлар, мукофот совриндори бўлганлардан бугун “аламини олиши” инсонийликка хос эмас.
Бир инсоннинг ўлимига, неча инсонларнинг фарёдига сабаб бўлган бу жиноятдан қизнинг номини алоҳида узиб олиб, киноя билан, ҳажв билан постлар улашаётган эркаклар, йигитлар эса бефаросат эшакдирларки, давлат мукофотини олиб, жиноятга қўл урган қизлар эса уларнинг орсизлигига яраша Яратганнинг берган тушовидир.
Дилфуза Авазова
адабиётшунос
