Улар уддабурон бўлади. Сизни ўзингизданда яхшироқ билишларига ишонишади. Қарши чиқсангиз, фиғони фалакка чиқади. Назоратсевар инсонлар сизга яхшилик қилиш ниқобида ҳукмини ўтказишга ҳаракат қилади. Бундай бошқарувчини ўз вақтида аниқлаб, уни албатта “зарарсизлантириш” керак.
Яқинларимиз орасида ҳар қадамимизни назорат қилмоқчи бўлган инсонлар топилади. Агар иродангиз бироз суст бўлса, сиз унинг таъсир доирасига тушиб қолишингиз ҳеч гап эмас. Шунинг учун эҳтиёткор бўлиш лозим, акс ҳолда сиз ўз истакларингиз эмас, балки бировнинг орзулари йўлида қурбон бўласиз. Назоратчи ҳаётингизни бошқаришга ҳақлиман деб ўйлайди, бировнинг эркинлигини тан олишни истамайди ва “мен ҳақман” деган мукаммал дунёсида яшайди. Кимдир унга қарши чикса, у ўз дунёсини эмас, бировнинг дунёсини тузатишга киришиб кетади.
Нима учун қаршилик кўрсата олмаймиз?
Аввало уларни фарқлаб олишни билмаймиз. Айниқса, назоратчи юмшоқлик, мулойимлик ёки ҳазил орқали ҳаракат қилса. Бундай инсонлар кўпроқ «сен хато қиляпсан», «ўрнингда бўлганимда, яна ўйлаб кўрардим», «ҳақлигимни сезиб турибсан-ку» деган иборалардан фойдаланади. Биз ҳам кўнгли юмшоқлик қилиб, баъзида уларга рад жавобини бера олмаймиз. Чунки назоратчилар кўпинча орамиздаги яқинларимиз бўлади. Балки ота-онамиз, шеригимиз, ҳамкасбимиз, ҳатто дўстимиздир. Ушбу муносабатларда назоратчи кучли позицияни эгаллайди, ақлли кўринади, ўзига ишончи кучли бўлади. Агар бошиданоқ ўз ҳудудимизни ҳимоя қила олмасак, унинг домига тушиб қолишимиз аниқ.
Кимнидир бошқармоқчи бўлган инсонларнинг тарихини суриштирсак, уларнинг болалиги қийин ўтган, ота-онасидан керакли меҳрни кўрмаган бўлади. Энг муҳими, уларнинг “мен”ини ҳеч ким ҳурмат қилмаган. Шунинг учун ҳам ўзгаларни бошқариш эвазига армонларини аритади. Назоратчига қаршилик кўрсатишни бошлаганимизда, унинг кўнглида “мен аҳамиятимни йўқотиб қўяман” деган қўрқув пайдо бўлади ва ҳаракатни янада кучайтиради. Хўш, бундай инсон қармоғига тушиб қолсак, нима қилишимиз керак? Психологларнинг фикрича, энг аввало ўзимизнинг ва босим ўтказаётган инсоннинг ҳисларини ажратиб олишимиз лозим.
Назоратчини аниқлаб олиш йўллари
- У доим ўзини ҳақман деб ҳисоблайди.
- У сизга нима кераклигини аниқ биламан, деб ўйлайди.
- Унга қарши чиқсангиз, сизни ноҳақликда айблайди.
- Гапларига шубҳа қилсангиз, буни ўзига нисбатан ҳужум деб билади.
- Ўзгаларнинг фикрини эшитмайди ва эшитишни истамайди.
Назоратчи таъсиридан чиқиб кетиш учун нима қилиш керак?
- Ички “мен”ингизни топинг
Назоратчи шундай қиладики, сиз бора-бора ўз мулоҳазаларингиз билан эмас, балки бировнинг фикрлари билан иш юрита бошлайсиз. Бир сўз билан айтганда, назоратчи ҳаёти билан яшайсиз.
Ушбу ҳолатга қарши иммунитет ишаб чиқиш учун ўзингизнинг муқобил дунёингизни излаб топишингиз керак. Нечоғли қийин бўлмасин, мустақил қарор қабул қилинг. Назоратчидан маслаҳат олмай ишлашни ўрганинг.
- Ўзингизни қадрланг
Назоратчининг қуролларидан бири, бу қадрингизни тушириш. У сизнинг баҳоингиз ўзиникидан баланд бўлишига йўл қўя олмайди. «Қўлингдан келмайди», «менсиз узоққа бора олмайсан», деган гаплари ўз исботини топиши керак-ку ахир.
Бундан қутулишнинг энг яхши йўли, ўзингизда ижобий томонларни топиш ва шу орқали қадрингизни англаш. Жамики яхши хислатларингизни ёдга олинг, керак бўлса назоратчидан устун томонларингизни топинг. Шунда ўзингизга ишончингиз бироз ортади.
- Қатъиятли бўлинг
Ҳар қандай вазиятда бўшлик қилманг. Унутманг, назоратчига берган розилигингиз сизни унинг таъсирига тобора кучлироқ киритиб бораверади.
Унга тахминан шундай гапиринг: «Ўрнимга қарор қабул қилсангиз, ўзимни ноқулай ҳис этаман. Менинг фикримни ҳам ҳурмат қилинг, мустақил қарор қабул қилишга ҳаққим бор, шундай эмасми?»
- Саволлар беришдан қўрқманг
Оддийгина «нима учун?» деган савол анчайин самара бериши мумкин. Аниқлаштиришни канда қилманг. Назоратчига берган саволларингиз уни фикрлашга чорлайди. Балки хатоларини англашга чақирар. Чунки баъзи назоратчилар суҳбат чоғида ўта талабчан бўлишини ўзлари ҳам сезмай қолишади.
Нима бўлганда ҳам, сиз бировнинг ҳаёти билан яшамаслигингиз, назоратчи эса ўзганинг ҳаётига чанг солмасликни ўрганиши керак.
