Олий Мажлис Сенати ҳамда Гендер тенгликни таъминлаш масалалари бўйича комиссияси раиси Танзила Норбоева «тарбия дарслари» доирасида болалар боғчаларидан бошлаб барча таълим муассасаларида жинсий тарбия дарслари ўтилишини маълум қилиши кўплаб баҳс-мунозараларга сабаб бўлшанди. “Ҳали шуниси етмай турганди! Энди қизларимиз фоҳиша бўлсинми?! Бизга Ғарб маданияти керак эмас!” – ижтимой тармоқларда шу каби шарҳлар қалашиб кетганди.
Аввалига аниқлаб олайлик: жинсий тарбия – жинсий алоқа қилишни ўргатиш дегани эмас. Бу болаларга ўз хавфсизлиги учун ўргатилиши керак бўлган билимлардир. Бола кўча-кўйдан билиб олганидан кўра бу маълумотни ишончли манбалардан олгани маъқул. Мактабларда жинсий тарбия дарслари жорий қилинмагунча, ота-оналар болаларга асосий тушунчалар ҳақида маълумот беришлари керак ва бунинг уятли жойи йўқ.
Малика Шарипова uzanalytics.com учун ёзган мақоласида жинсий тарбиянинг кераклигини қуйидагича изоҳлайди:
– Ёшлар балоғатга етар экан, жинсий муносабатлар ҳақида ноаниқ, салбий ва чалкаш хабарлар қуршовида қолмоқда. Уларни қизиқтирган мавзуда интернет саҳифалари ёки таниш-билишлардангина маълумот олиш мумкин. Бу эса жинслар ўртасидаги фарқларнинг меъёрий физиологик ҳолат эканини тушунишда қийинчилик туғдиради. Бундан ташқари, ёшлар оилавий ҳаёт, туғруқни режалаштириш, контрацептив воситалардан тўғри фойдаланиш ҳақида кам билишади.
Тадқиқотлардан маълум бўлишича, Голландия, Германия ва Франция сингари давлатлардаги мактаб дастурларидан жинсий тарбия мавзуси алоҳида ўрин олгани боис, ўсмирларнинг ҳомиладор бўлиши ҳолатлари деярли учрамайди. Шунингдек, Швеция, Дания, Белгияда ҳам бу масалага жиддий ёндашилади. Мазкур мамлакатларда тўғри йўлга қўйилган жинсий тарбия, жамиятдаги гендер роллар, гендер тенглиги масаласига тўғри муносабат туфайли мунтазам ижобий кўрсаткичлар қайд этилмоқда.
Афсуски, юртимизда ҳозирга қадар мактаб ўқув дастурларига жинсий таълим киритилмаган. Ўспиринлар орасида эрта жинсий алоқа ва бу билан боғлиқ муаммолар мавжуд бўлса-да, очиқ айтилмайди. Оила муҳитида ҳам фарзандларга бу борада тўғри тушунча берилмайди.
Кўча-кўйдан олинган ҳар бир нотўғри маълумот ёшлар орасида хатарли хатти-ҳаракатлар юзага келишига сабаб бўлиши мумкин. Порнография, жинсий зўравонлик ва унинг оқибатидаги эрта ҳомиладорлик кабилар шулар жумласидандир.
Нега ҳамма нарсани ўз номи билан айтиш лозим?
Болалар ўз жинсий аъзоларини номини билишлари керак. Уни бошқа ном билан айтсангиз, болалар бу аъзолари қандайдир ёмон деб ўйлай бошлайди. Шунингдек зўравонликка учрасалар, ўзларини айбдор ҳисоблаб сизга бу ҳақида гапиришдан ор қиладилар.
Болаларга ҳеч ким уларнинг жинсий аъзолари (умуман улар)га тегиниши мумкин эмаслигини ўргатинг. Фақат она ва ота-онанинг назоратида шифокорга жинсий аъзоларни кўрсатиш мумкинлигини қатъий ўргатинг.
Қуйидаги мақолада келтирилган маълумотларга кўра, 2019 йилнинг 10 ойида, Ўзбекистондаги 650 минг туғруққа 105 та эрта туғруқ тўғри келган. Бунда эрта она бўлганлар ёши 17 ёшгача ҳисобланади. Маҳалла ва оилани қўллаб-қувватлаш вазирлиги маълумотларида эса 2020 йилнинг ўтган олти ойи давомида 14-17 ёшли қизлар орасида 84 та эрта туғруқ ҳолати қайд этилган.
Хўш, ўсмирлар орасидаги эрта ҳомиладорлик сабаблари нимага боғлиқ? Бугун қайси давлатда бундай ҳолатлар кам учрамоқда?
Афсуски, мамлакатимизда эрта туғруқлар сони аниқланади-ю, ушбу муаммонинг сабаблари чуқур ўрганилмайди, таҳлил қилинмайди. Бу – менталитетимизда хижолатли мавзу. Ваҳоланки, мазкур масаланинг туб илдизига етиб бориш бугуннинг долзарб вазифаси бўлиши лозим.
Ёшлар балоғатга етар экан, жинсий муносабатлар ҳақида ноаниқ, салбий ва чалкаш хабарлар қуршовида қолмоқда. Уларни қизиқтирган мавзуда интернет саҳифалари ёки таниш-билишлардангина маълумот олиш мумкин. Бу эса жинслар ўртасидаги фарқларнинг меъёрий физиологик ҳолат эканини тушунишда қийинчилик туғдиради. Бундан ташқари, ёшлар оилавий ҳаёт, туғруқни режалаштириш, контрацептив воситалардан тўғри фойдаланиш ҳақида кам билишади.
Покистонлик олим Мубин Ахтар ўзининг «Мусулмонлар учун жинсий тарбия», деб номланган китобини чоп қилди. Унда одамларга Исломий кўрсатмалар асосида жинсий тарбия бериш мақсад қилинган.
«Улар мендан қачон жинсий тарбияни бошлаш кераклиги ҳақида сўрайдилар. Мен эса, болаликданоқ ушбу мавзуда гаплашиш мумкинлигини айтаман. Болаларга бошқа тана аъзолари – қўллар, қулоқлар ва бурун ўргатилганидек, жинсий аъзоларнинг номлари ҳам ўргатилиши керак», дейди Доктор Ахтар.
«Каттароқ бўлганларида улар бола қаердан пайдо бўлиши ҳақида сўрайдилар ва сиз буни ҳам айтишингиз мумкин. Бу нарса боланинг жинсий фаол ва ё ахлоқсиз бўлишига олиб келмайди», дейди у.
Бу ҳақда мактаб ўқувчилари билан қандай гаплашиш даркор?
Доктор Ахтарнинг ёзишича, «Ўсмирлар, айниқса, ўғил болалар, балоғат ёшига етишар экан ва ушбу жараёнда юз берадиган ўзгаришларни қандайдир бир хасталик, деб билишади», дейди у.
Доктор Ахтар ўз фаолияти давомида танасидаги ўзгаришларни тушунмай асабий ҳолатга тушиб қолган ўсмирлар ва ҳатто ўз жонига суиқасд қилиш ҳолларига дуч келганини айтади.
Қизлар учун ҳайз ҳақиқий шок бўлиши мумкин. Унинг баданида туклар, бошқа ўзгаришлар ҳақида у билиши керак. Бу меъёр эканлиги, нимадан дарак беришини ўргансин.
Розилик маданияти
Болага қатъий “йўқ” дейишни ўргатинг. Бегона амаки уни мактаб ҳожатхонасига олиб кириб кийимини ечишини талаб қилса “йўқ” деб қочсин. Умуман бегоналар билан ҳожатхонага кириш керак эмаслигини билсин. Ўсмирлар жинсий алоқа фақат икки томоннинг розилиги билан бўлишини билсин.
Оилада қатъий чегаралар ўрнатилиши шарт. Яъни ота-онанинг алоҳида хонаси, боланинг эса ўз хонаси бўлиши керак. Бола ота-онанинг хонасига кириши ман этилади. Бу уларнинг шахсий худуди.
Катталар болалар олдида ўз жинсий муносабатларининг тафсилотларини муҳокама қилмасликлари лозим. Шунингдек ота-оналар болалар олдида “отанг хотинбоз”, “онанг енгилтак” дейилишига қатъиян йўл қўйилмайди.
Катталар ҳам боланинг шахсий чегараларини ҳурмат қилиши лозим. Қайсидир амаки билан кўришишни хоҳламаяптими – уни мажбурламанг. Уни бегоналар ўпишини ёқтирмаса, бунинг ёмон жойи йўқ, унинг истагини ҳисобга олишни ўргатинг. Балки уялаётгандир.
Жинсий тарбия дарсларини жорий этиш нима учун муҳим?
Афсуски, юртимизда ҳозирга қадар мактаб ўқув дастурларига жинсий таълим киритилмаган. Ўспиринлар орасида эрта жинсий алоқа ва бу билан боғлиқ муаммолар мавжуд бўлса-да, очиқ айтилмайди. Оила муҳитида ҳам фарзандларга бу борада тўғри тушунча берилмайди.
Кўча-кўйдан олинган ҳар бир нотўғри маълумот ёшлар орасида хатарли хатти-ҳаракатлар юзага келишига сабаб бўлиши мумкин. Порнография, жинсий зўравонлик ва унинг оқибатидаги эрта ҳомиладорлик кабилар шулар жумласидандир.
Жинсий тарбия динга тўғри келмайди, масалан, исломда жинсий тарбия йўқ, деган маънодаги гап-сўзлар хусусида бироз тўхталсак. Маълумки, аёллар пайғамбаримиз (САВ) яшаган даврда ҳам жинсий масалаларда у кишининг ҳузурига келиб, маслаҳат олишган. Ислом фиқҳ китобларида жинсий онг, жумладан, ҳайз кўриш, туғруқда қон кетиши, ҳомиладорлик, туғиш, никоҳ, ғусл, жинсий алоқа қоидалари, жинсий аъзодан суюқлик ажралиши каби мавзулар батафсил очиб берилган. Айни мавзулар жинсий тарбиянинг асоси ҳисобланади.
Кўпинча, жинсий таълимдаги маълумотлар, хусусан, контрацепция воситасидан тўғри фойдаланишни ўргатиш ёшларни эрта жинсий ҳаёт бошлашга ундайди ва тўғри йўлдан адаштиради, дея хавфсирашади. Лекин ЮНЕСКО ўтказган тадқиқотда жаҳоннинг 87 давлатидаги амалиёт кўриб чиқилган ва жинсий тарбиянинг хулқ-атворга таъсири ҳақида қуйидаги хулосага келинган:
- дастурларнинг ҳеч бири ёшларда эрта жинсий алоқа бошланишига таъсир этмаган;
- дастурларнинг ¾ қисми ёшларда жинсий ҳаёт бошлашга иштиёқни кучайтирмаган;
- дастурларнинг учдан бири ёшларда жинсий алоқа сони пасайишига олиб келган;
- дастурларнинг ¾ қисмидан кўпроғи жинсий шериклар сони камайишига олиб келган;
- бирор дастур жинсий шериклар сони кўпайишига олиб келмаган.
Жинсий таълим ёшларни жинсий алоқага ундамайди. Аксинча, қарама-қарши жинс ҳақида тўғри тушунчаларни шакллантириш, қизларнинг эркакларга алданиб қолмаслиги, йигитларнинг эса аёллар ва қизларга нисбатан ҳурмат билан қараши учун уларга кенг тушунча бериш мақсадида ташкиллаштирилади.
Қуйидаги муҳим далиллар жинсий таълимнинг ижобий таъсиридан далолат беради:
- Жинсий тарбия ёшларнинг жинсий ва репродуктив саломатлик тушунчаларини бойитишга олиб келади;
- Жинсий тарбия – мактаб ёки ундан ташқарида – жинсий фаолликни, ОИТС / ОИВ инфекцияси билан боғлиқ хатарларни, эрта ҳомиладорлик даражасини камайтиради;
- Жинсий тарбия фақат мактаб дастурларида эмас, балки оилада, яъни ота-оналар ҳам унда иштирок этса кўпроқ самара беради.
Мақолада қуйидаги ҳаволалардан фойдаландик:
https://uzanalytics.com/jamiyat/8550/
https://www.bbc.com/uzbek/world/2011/01/110111_cy_book_on_sex_education
https://xabar.uz/jamiyat/senat-raisi-jinsiy-tarbiya-haqida
