Hikoyani yuboring
burger x
#Jabrlanganlar uchun ko'rsatmalar

“Jinsiy qurbon emasman, lekin…”

“Jinsiy qurbon emasman, lekin…”
23 Yan 2025

“Jinsiy qurbonlik” atamasi ta’rifini qayta ko‘rib chiqish Nikola Gavi “Feministik nazariyada ortga qaytishga yo‘l ochuvchi birorta  ochiq joy qoldirmaslik kerak.”...

“Jinsiy qurbonlik” atamasi ta’rifini qayta ko‘rib chiqish

Nikola Gavi

“Feministik nazariyada ortga qaytishga yo‘l ochuvchi birorta  ochiq joy qoldirmaslik kerak.”

Hollvey 1995, 129-sahifa

Ayol istalmagan jinsiy aloqaga majburlanganini aytsa-yu, lekin o‘zini zo‘rlanmagan deb bilsa, buni qanday tushinishimiz kerak? “Zo‘rlangan” tamg‘asini inkor etayotganiga qaramay, “haqiqatdan” zo‘rlanganmi? Yoki boshidan kechirganlarini “zo‘rlanish” emas, boshqa narsa sifatida talqin qilyaptimi? Zo‘rlash va jinsiy aloqa o‘rtasida shu qadar noaniqlik bo‘lishi bizning madaniyatlarimiz haqida nimani anglatadi? O‘zaro rozilik asosidagi jinsiy aloqa orasida majburlovchi harakatlar bo‘lsa, uni qanday aniqlash va baholash zarur? Va nihoyat, jinsiy zo‘ravonlik yoki majburlash obyekti bo‘lishni zo‘ravonlik yoki majburlashning qurboni bo‘lish bilan aynan bir xil narsa deb tushunsak bo‘ladimi?

Ushbu bobda men shu kabi savollar bilan chigallashib ketgan ko‘p qatlamli murakkab masalalarga javob izlayman. Mavjud murakkab masalalar yuzasidan hali bir to‘xtamga kelmadim. Savollar ustida o‘ylanib, har tomonlama tahlil qilish davomida aniq va qat’iy argument keltirish, bir to‘xtamga kelish qiyinligini tushundim. Ayni vajdan chalkashlik va ikkilanishlardan qochmaslikka qaror qildim, sababi – geteroseks va jinsiy zo‘ravonlik orasidagi chegara chindan ham noaniqdir.  Jinsiy aloqa va jinsiy zo‘ravonlik atamasi (go‘yoki ular aniq va tushunarli atamalar kabi) ta’riflarini qanchalik aniqlashtirishga harakat qilmay, ularni shu qadar murakkablashtiraman ham, aynan mana shu kurashning muhim qismi va boshqa darajadagi yondashuvdir. So‘nggi yigirma yil davomida zo‘rlash va jinsiy zo‘ravonlik haqidagi tadqiqotlarning qay tarzda o‘zgarib borayotganini kuzatib kelmoqdaman, yangi feminsitik ijtimoiy fanining ba’zi natijalariga e’tibor qaratdim. Kuzatuvlarimdan kelib chiqib, “jinsiy zo‘ravonlik” atamasini ta’riflashning hozirgi me’yorlarini qayta ko‘rib chiqish kerak deb bilaman. Mazkur xulosam quyidagi uch asosga tayanadi:

1. “Tan olinmaydigan zo‘ravonlik qurboni” tushunchasi 

2. Zo‘rlash va zo‘rlashga urinish o‘rtasidagi aniq farqning yo‘qligi

3. “Jinsiy zo‘ravonlik” atamasi asosan majburlovchi geteroseksual harakatlar doirasida keng qo`llanilishi. 

O‘z pozitsiyamning o‘zgaruvchanligidan kelib chiqib bir vaqtning o‘zida feministik nazariya va jinsiy zo‘ravonlik haqidagi kamida ikkita, o‘z navbatida bir-biriga qarshi hikoyalarni keltiraman. Ushbu hikoyalarning har biri o‘zicha haqiqat sanalar ekan, meni ikki xavf jiddiy tashvishga soladi: birinchisi, Vendi Hollvey 1995-yilda ogohlantirganidek, ortga qaytish – reaksion tanqid tendensiyasi uchun sharoit yaratib qo‘ymasmikanmiz; ikkinchisi esa, o‘zimiz bilmagan holda shu ortga qaytishning bir qismiga aylanib qolsak-chi?!

Boshlang‘ich nuqta

Ushbu bobni nomlashda men Marta Burt va Roda Estepning “Kim qurbon? Jinsiy zo‘ravonlikni ta’riflash muammolari” (1981) maqolasiga murojaat qilgan edim. Burt va Estep o‘z vaqtida muhim ahamiyat kasb etgan maqolasida 1970-yillarning feministik harakati jinsiy tajovuzni qayta ta’riflash va tushunishda qanchalik ta’sir ko‘rsatganini tushintirib bergan. Ular o‘sha paytda feministik harakat tomonidan ilgari surilayotgan  “jinsiy tajovuz” ta’rifi keng qamrovli bo‘lishi kerakligini qo‘llab-quvvatlagan hamda zo‘rlash va boshqa majburlovchi jinsiy amaliyotlar o‘rtasidagi o‘xshashliklarga e’tibor qaratgan. 

Bundan tashqari, ular jinsiy zo‘ravonlikka uchragan  ayollar uchun “qurbon” maqomini qabul qilishi kerakligi  foydalari”  haqida qat’iy dalillar keltirganlar. Burt va Estep bu maqomning “salbiy ijtimoiy qiymati” va “majburiyatlari” borligini e’tirof etishgan bo‘lsa ham, maqom quyidagi imtiyozlarni  ham ta’minlaydi:  yordam olish huquqi, hamdardlik ehtimoli, boshqa ijtimoiy rol va majburiyatlarlardan vaqtinchalik uzoqlashish va huquqiy himoya kabi afzalliklar. Burt va Estep (1981) feministik harakatning tahlillari erkaklar tomonidan ayollarga nisbatan sodir etiladigan har qanday tazyiq, shafqatsizlik va zo‘ravonlik shakllarining yanada ko‘proq diqqatni tortishiga  sabab bo‘lganini ta’kidlaydi.

O‘z fikrlariga qo`shimcha ravishda ular bunday deb yozishgandi: “Mazkur  tahlil hukmron mafkuraning ayollarga nisbatan zo‘ravonlikni shaxsiylashtirish, psixologizatsiya qilish va inkor etish usullariga qarshi chiqishga olib keladi. “Qurbon” siyosiy tushunchadir. Hokimiyat kim zo‘ravonlik qiladi va kim zo‘ravonlik qurboniga aylanadi, shuningdek, nima qurbonlik sifatida tan olinishi kerakligini belgilaydi. Qurbon sifatida tan olingan, qonuniy deb qabul qilingan shaxs – unga nisbatan adolatsizlik va nohaqlik qilingan inson sifatida e’tirof etiladi.” (1981, 25-bet) 

Shunday qilib, “qurbon” atamasidan foydalanish ayollarga nisbatan zo‘ravonlik va tazyiq shakllari orqali yuzaga keladigan axloqiy adolatsizlikni tushunish va unga qarshi kurashish vositasi sifatida taklif etilgan.

Oldingi maqola

Jizzaxlik qiz onasining tashabbusi bilan majburiy nikoh, kaltaklashlar va o‘g‘irlangani haqida gapirdi
21 Yan 2025
Jizzaxlik qiz onasining tashabbusi bilan majburiy nikoh, kaltaklashlar va o‘g‘irlangani haqida gapirdi

Keyingi maqola

Jinsiy zo‘rlash sohasidagi “yangi” feministik tadqiqotlar
24 Yan 2025
Jinsiy zo‘rlash sohasidagi “yangi” feministik tadqiqotlar
Muharrirdan
Anonim hikoyalar
Жиззахдаги мактаб директори қизларига тазйиқ ўтказиб, уларни мажбурлаб турмушга чиқарган, ўқиш, ишлашдан маҳрум қилган ва эркинликларини чеклаган.
10 Yanvar 2025
Жиззахдаги мактаб директори қизларига тазйиқ ўтказиб, уларни мажбурлаб турмушга чиқарган, ўқиш, ишлашдан маҳрум қилган ва эркинликларини чеклаган.

Немолчи.уз таҳририятига бир қиз мурожаат қилиб, у ва синглиси (қизлар вояга етган) онаси, Жиззах шаҳридаги 18-мактаб директори бўлмиш Шахноза Хасанова томонидан бир неча бор зўравонлик ва тазйиққа учрашганини маълум қилди. Қуйида опа-сингиллардан бирининг хабарини эълон қиламиз: «3 йилдан буён Тошкент шаҳрида ҳам ўқиб, ҳам ишлайман. 2024 йил 31 октябрь куни мени умуман норози бўлган йигитга […]

Унинг исми Зилола эди
03 Yanvar 2024
Унинг исми Зилола эди

У 2001 йилда Қашқадарё вилоятида туғилган, яхши турмуш ўртоқ, меҳрибон она бўлишни орзу қилган. Отасининг узоқ қариндоши Жаҳонгир ундан 8 ёш катта эди. У уни илк бор 2022 йил июль ойида, онаси ва синглиси билан сеп учун нарсалар олиш учун бозорга борганида кўрди. Бир ҳафтадан сўнг улар ФҲДЁ бўлимига ариза беришди, рўйхатга олиш бир ойдан […]

Тошкентда суд пичоқ билан аёлга ташланган эркакка 660 минг сўм жарима тайинлади
29 Iyun 2023
Тошкентда суд пичоқ билан аёлга ташланган эркакка 660 минг сўм жарима тайинлади

Ўша кунни Азиза (исми ўзгартирилди) аниқ-тиниқ эслаб қолди. 16 май куни болалар билан кўчага айланишга чиқишади. Телефони уйда зарядда қолади.⠀Кўчадан қайтгач, Азиза унинг атири ҳидини сезди. Бунгача собиқ эри унда квартира калитини қолганини инкор этган. Аёл ҳожатхонага кириб, ўша ерда бекиниб олди. Ўғли ҳам синглиси билан хонага кириб олади.⠀Эркак ҳожатхона эшигини тақиллатиб, очишни талаб қилади. […]

Жиззах вилоятида эркак 6-синф ўқувчисини зўрлади ва 2 йил озодликни чеклаш жазосини олди
15 Iyun 2023
Жиззах вилоятида эркак 6-синф ўқувчисини зўрлади ва 2 йил озодликни чеклаш жазосини олди

Маълум бўлишича, Жиззах вилоятида истиқомат қилувчи 21 ёшли эркак 2022 йил ёз ойларида маҳалладоши орқали уни дугонаси бўлган вояга етмаган 2010 й.т. йилда туғилган Т.К билан танишиб бир-бирларини ёқтириб қолишиб у вояга етганда бирганликда турмуш қуришлари ҳақида келишиб олади. Кузда эркак қиз яшайдиган шаҳарга боради, дугонаси иккисини айлантириб келади. Кеч бўлиб қолганлиги учун уларни шу […]

Nazima
05 May 2023
Nazima

Шахсий чегараларни бузиш болаликдан бошланади. Эсимда, ёшлигимда холаларим юзимни тортар. Бундан норозилик билдирсам онам менга “Ўзингни яхши тут”, дердилар. Ёки катталардан бирини ўпишимни айтишса, кўзимни юмиб чидардим. Буларнинг барчаси менга ёқмасди – бу катталар, уларнинг сўлаги, бегона ҳидлар …Ўсмирлигимда кўп ёлғиз қолишни истардим. Мусиқа тинглаб, кўзгу олдида рақсга тушардим ёки китоб ўқирдим. Лекин хонамнинг эшиги […]

Менинг исмим Ҳуснора, 32 ёшдаман.
28 Aprel 2023
Менинг исмим Ҳуснора, 32 ёшдаман.

Тошкентдан узоқда жойлашган кичик бир шаҳарчада ўсганман. Оилабоши қаттиққўл ота бўлган оилада ўсганман. Сингилларим ундан жуда қўрқишар ва мен дадамга хотиржамлик билан эътироз билдиришимга доим ҳайрон бўлишарди. Биз ҳар куни уй ва боғда ишлардик: ёғоч полларни қўлда ювардик, бармоқларимиз доимо қавариб кетарди. Эрталаб мактаб олдидан мол боқиш учун кетардик, дарсдан кейин қафас ва катакларни тозалардик. […]

Tegishli barcha maqolalar
top