Қийин ҳаётий вазиятга тушиб қолган бола ўзини ҳимояланган ҳис қилиши ва эшитилиши керак, лекин ҳақиқат кўпинча бунинг аксини кўрсатади.

Биринчи қисмда (https://t.me/SukutSaqlama/4095) биз Ўзбекистонда болалар ҳимояси бўйича мавжуд тизим чақирувларга жавоб бермаслиги ҳақида гапирган бўлсак, иккинчи қисмда (https://t.me/SukutSaqlama/4102) халқаро тажрибани кўриб чиқдик. Барнахус каби моделлар нафақат хавфсиз муҳитни, балки боланинг манфаатларини ҳимоя қилиш учун мутахассисларнинг саъй-ҳаракатларини бирлаштирадиган самарали ёрдам механизмини ҳам яратади.

Энди асосий саволни бериш вақти келди: бу илғор тажрибаларни юртимизга олиб кириш учун айнан нима қилиш керак? Қандай қилиб декларациялар ва қонунларни болалар тақдирини ўзгартирадиган ҳақиқий ҳаракатларга айлантириш мумкин?

Мақоланинг ушбу қисмида ҳар бир бола ўзини хавфсиз ҳис қилиши ва қийин пайтда ёлғиз қолмаслигини билиши учун қандай чоралар кўриш кераклиги ҳақида.

Кенгайтирилган тавсиялар: нимани ўзгартириш керак?

Ўзбекистонда болаларни ҳимоя қилиш тизими ишлаши учун навбатдаги қадам – қоғоздаги меъёрлардан уларни амалга оширишга ўтиш зарур. Мана асосий тавсиялар:

1. Қонунчиликни кучайтириш:

Жиноят кодексига болаларга нисбатан зўравонликнинг барча шаклларини қамраб оладиган алоҳида модданинг киритилиши. 126-1-модданинг диспозициясини такрорлаш мумкин эмас, чунки болаларга нисбатан иқтисодий зўравонликни эмас, балки бепарволикни ҳисобга олиш керак, шунингдек, буни жисмоний зўравонлик ва эксплуатация билан тўлдириш керак.

Олий суд Пленумининг оиладаги зўравонлик ҳолатлари бўйича вояга етмаганлар билан ишлаш тўғрисидаги қўшимча қарори қабул қилиниши керак.

Болаларга нисбатан зўравонлик тўғрисидаги ишларни кўриб чиқиш тартибини тартибга солувчи Олий суд Пленумининг алоҳида қарорини қабул қилиш:

• бундай ҳолларда ярашувни тақиқлаш;

• васийлик органларининг мажбурий иштироки;

• боланинг манфаатларини ҳисобга олиш нормаларини амалга ошириш;

• Зўравон ота-оналар учун мажбурий аралашув дастурлари, жумладан, ота-оналик кўникмаларини ўргатиш ва оилани қўллаб-қувватлаш.

Зўравон ота-оналар учун мажбурий курсларни жорий этиш зарур.

2. Бола ва оила учун реабилитация

Болалар учун тажовузкорлардан хавфсиз бўлиши мумкин бўлган ихтисослаштирилган инқироз марказларини ташкил этиш.

Ижтимоий реабилитация тизимини шакллантириш, шу жумладан бола, оила ва мактаб билан йўқолган ишончни тиклаш ва зўравонлик такрорланишининг олдини олиш.

3. Мутахассисларни тайёрлаш ва штатни шакллантириш

Профессионаллар тармоғини яратиш, шу жумладан:

болалар психологлари,

болаларга нисбатан зўравонлик ишлари бўйича ихтисослашган судьялар, терговчилар ва адвокатлар;

болаларни ҳимоя қилиш масалалари билан шуғулланиш учун “Инсон” марказларига қўшимча штат бирликлари.

Бундай мутахассисларнинг барча босқичларда мажбурий иштирокини таъминлаш: терговдан тортиб суд қарори чиққунча.

4. Норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни мувофиқлаштириш

Болаларни ҳимоя қилишни тартибга солувчи барча меъёрий ҳужжатларни кўриб чиқиш.

Қонунчиликни халқаро стандартларга, шу жумладан, ЮНИCЕФ ва БМТнинг Бола ҳуқуқлари бўйича қўмитаси тавсияларига мувофиқлаштириш, бу борадаги сиёсатни ишлаб чиқиш учун муҳим йўналишлар. Улар ҳуқуқни қўллаш амалиётини такомиллаштириш учун асос бўлиши мумкин.

Қонунчиликдаги ўзгаришлар илк қадамдир, аммо улар ишлаши учун сиз ишлайдиган ҳимоя тизимини яратишингиз керак. Бунинг учун вақт, ресурслар ва сиёсий ирода керак.

Оиладаги зўравонлик шунчаки шахсий фожиа эмас. Бу бутун жамият учун муаммо. Унинг ечими эса давлат учун устувор вазифага айланиши керак.